Διαβήτης και διατροφή.

Γράφει ο/η Παπαχρήστος Παρασκευάς, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Πτυχιούχος Α.ΤΕ.Ι.Θ., M.Sc. στην Διασφάλιση Ποιότητας - Παναγιωτοπούλου Ευαγγελία, Διαιτολόγος Διατροφολόγος, Πτυχιούχος Α.ΤΕ.Ι.Θ. - Φοντόρ Χριστίνα, Κλινικός Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, Πτυχιούχος Χαροκοπείου Πανεπιστημίου

Η υψηλή συγκέντρωση σακχάρου αίματος μπορεί άμεσα, να προκαλέσει μια σειρά από σοβαρά προβλήματα. Είναι γεγονός ότι πολλοί από εμάς γεννιόμαστε ή εν καιρώ αποκτούμε, μια προδιάθεση για την εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2. Όταν μιλάμε για διαβήτη θα πρέπει να γνωρίζουμε καταρχήν ότι πρόκειται για την δυσκολία του οργανισμού μας και συγκεκριμένα του παγκρέατος να μεταβολίσει τη γλυκόζη του αίματος, μετά από την κατανάλωση τροφίμων που αποτελούνται ή εμπεριέχουν απλούς υδατάνθρακες. Τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα ελέγχονται από την ορμόνη ινσουλίνη, όμως στα άτομα με διαβήτη, η ινσουλίνη δεν παράγεται επαρκώς ή καθόλου, είτε παράγεται αλλά δεν είναι λειτουργική. Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι σχεδόν 30% των ασθενών που έχουν προσβληθεί από διαβήτη δεν το γνωρίζουν. Η παγκόσμιος επιδημία παχυσαρκίας που είναι από τις σημαντικότερες αιτίες για την πρόκληση διαβήτη, βρίσκεται σε έξαρση επηρεάζοντας όχι μόνο ενήλικες αλλά και παιδιά.

Ο διαβήτης τύπου 2 συνήθως προσβάλλει ενήλικες. Οφείλεται στο γεγονός ότι ο οργανισμός δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει σωστά την ινσουλίνη που παράγει. Στην εποχή μας όλο και περισσότεροι έφηβοι και παιδιά, κυρίως λόγω παχυσαρκίας, παρουσιάζουν διαβήτη τύπου 2.

Ο διαβήτης τύπου 1 που εκδηλώνεται κυρίως στην παιδική και εφηβική ηλικία, χαρακτηρίζεται από έλλειψη παραγωγής της ινσουλίνης από το πάγκρεας. Η αντιμετώπιση του, περιλαμβάνει υποχρεωτικά τη χορήγηση ινσουλίνης.

Σε παθήσεις όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, οι ασθενείς, είναι δυνατόν να παρουσιάσουν άμεσα διαταραχές λόγω των μεταβολικών αλλαγών που προκαλούνται λόγω της ψηλής συγκέντρωσης του ζαχάρου στο αίμα.

Επίσης οι διαβητικοί κινδυνεύουν και από μακροχρόνιες επιπλοκές όταν το σάκχαρο αίματος τους παραμένει σε ψηλά επίπεδα.

Όταν το σάκχαρο αίματος βρίσκεται μεταξύ 150 μέχρι 200 mg/dl (χιλιοστόγραμμα ανά 100 κυβικά εκατοστά), είναι δυνατόν να παρουσιαστούν:

 αφυδάτωση
 απώλεια ζαχάρου από τα ούρα
 οίδημα σε ζωτικά όργανα του σώματος
 έλλειψη ενέργειας για τους μυς
 μείωση της άμυνας του οργανισμού
 αυξημένες λοιμώξεις.

Ο κακός έλεγχος του διαβήτη, αφήνει χρόνια στο αίμα ψηλά επίπεδα σακχάρου και λιπιδίων όπως η κακή χοληστερόλη LDL. Η κατάσταση αυτή οδηγεί σε μικροαγγειοπάθειες που εκδηλώνονται σε όλα τα ζωτικά όργανα.

Οι ασθενείς που δεν ελέγχουν ορθά το διαβήτη τους δεν αντιλαμβάνονται ότι οι βλάβες συνεχίζουν να εγκαθίστανται. Όταν τα προβλήματα στα όργανα εκδηλώνονται, είναι πλέον αργά. Οι ζημιές που έχουν υποστεί δεν είναι ανατρέψιμες.

Οι συχνότερες και σοβαρότερες επιπλοκές του διαβήτη είναι:

 Καρδιακή προσβολή
 Εγκεφαλικά επεισόδια
 Νεφρική ανεπάρκεια
 Ακρωτηριασμοί στα κάτω μέλη, που επηρεάζουν την κνήμη, τα πόδια ή τα δάκτυλα των ποδιών
 Απώλεια όρασης που οδηγεί σε τύφλωση.

Γυναίκες που είχαν διαβήτη πριν την εγκυμοσύνη τους ή γυναίκες που αναπτύσσουν διαβήτη κατά την εγκυμοσύνη, έχουν περισσότερες πιθανότητες επιπλοκών όπως γέννηση νεκρού παιδιού, συγγενείς ανωμαλίες του παιδιού και ανάγκη για καισαρική τομή.

Κάθε χρόνο ένας μεγάλος αριθμός ασθενών με διαβήτη που δεν ελέγχουν σωστά τη νόσο τους, απειλούνται με επιπλοκές ή χάνουν τη ζωή τους λόγω γρίπης ή πνευμονίας.

Οι ισχύουσες σήμερα διατροφικές αρχές και συστάσεις για τον διαβήτη, εστιάζονται σε στόχους και στρατηγικές που αφορούν τον τρόπο ζωής για την αντιμετώπιση του διαβήτη. Οι συστάσεις των διαβητικών αποσκοπούν σχεδόν αποκλειστικά στην προσέγγιση του τρόπου ζωής των διαβητικών και διακρίνεται καθαρά ότι η ιατρική διατροφική θεραπεία στοχεύει στην αντιμετώπιση και στην θεραπεία του διαβήτη και όχι τόσο, στην πρόληψη ή την καθυστέρηση της εμφάνισης του διαβήτη, καθώς οι δυο αυτές πλευρές δεν είναι υποχρεωτικά το ίδιο πράγμα.

Η ιατρική διατροφική θεραπεία (Medical Nutrition Therapy - MNT) είναι ένα αναπόσπαστο συστατικό στον χειρισμό του διαβήτη και στην ατομική εκπαίδευση του διαβητικού ασθενή και αποτελεί την μέθοδο μέσω της οποίας, η διατροφική φροντίδα εξατομικεύεται στις ανάγκες του κάθε διαβητικού ασθενή και παρέχει σ’ αυτόν τις ειδικές υποδείξεις του τρόπου ζωής του, προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι αυτής της διατροφικής φροντίδας. Ωστόσο, οι υποδείξεις αυτές δεν θα πρέπει να βασίζονται μόνον σε τεκμηριωμένες επιστημονικές γνώσεις, αλλά επίσης θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπ’ όψιν, ο βαθμός στον οποίο μπορεί ο κάθε ασθενής να πετύχει τις αλλαγές αυτές στον τρόπο ζωής του. Τέλος, εθνικές και πολιτιστικές προτιμήσεις θα πρέπει να υπολογίζονται και ο διαβητικός ασθενής θα πρέπει να συμμετέχει ενεργά σε όλη την διαδικασία λήψης αποφάσεων για τον καθορισμό της διατροφικής του φροντίδας.

Η ιατρική διατροφική θεραπεία για τα άτομα με διαβήτη θα πρέπει να είναι εξατομικευμένη, με υπόληψη στις ατομικές διατροφικές συνήθειες, το μεταβολικό προφίλ, τους στόχους θεραπείας και τα επιθυμητά αποτελέσματα. Στενή παρακολούθηση των μεταβολικών παραμέτρων, συμπεριλαμβανομένης της γλυκόζης, της γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη (HbAlc), των λιπιδίων, της αρτηριακής πίεσης, του σωματικού βάρους και της νεφρικής λειτουργίας, όποτε είναι απαραίτητο, καθώς και της γενικότερης ποιότητας ζωής, είναι ζωτικής σημασίας προκειμένου να αποτιμηθεί η ανάγκη εφαρμογής αλλαγών στην όποια θεραπεία και να διασφαλιστούν τα επιτυχή αποτελέσματα. Είναι απαραίτητη η δυνατότητα προοδευτικής εκπαίδευσης επί της αυτορυθμιζόμενης διατροφής και φροντίδας, των ατόμων με διαβήτη. Τέλος, πολλοί τομείς της διατροφής και του διαβήτη απαιτούν επιπρόσθετη έρευνα.

Οι Σημαντικότερες Διατροφικές Συστάσεις


ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ - Διαβάθμιση

Υδατάνθρακες

• Τροφές που περιέχουν υδατάνθρακες από καρπούς και δημητριακά, φρούτα και λαχανικά, καθώς και από το ημιαποβουτυρωμένο γάλα είναι σημαντικοί παράγοντες και πρέπει να συμπεριλαμβάνονται σε μια υγιεινή διατροφή. A
• Με υπόληψη για τις γλυκαιμικές επιδράσεις των υδατανθράκων, η συνολική τους ποσότητα στα γεύματα ή στα snacks είναι περισσότερο σημαντική απ’ ότι η πηγή ή ο τύπος τους. A
• Για τον λόγο ότι η σουκρόζη δεν αυξάνει την γλυκαιμία περισσότερο απ’ όσο θα την αύξανε ισοθερμιδική ποσότητα αμύλου, η σουκρόζη και οι τροφές που περιέχουν σουκρόζη δεν χρειάζεται να αποκλειστούν από τους διαβητικούς, ωστόσο, θα πρέπει να αντικαθιστούν άλλες υδατανθρακικές πηγές ή εάν προστίθενται, να καλύπτονται επαρκώς από ινσουλίνη ή άλλο φάρμακο μείωσης της γλυκόζης. A
• Οι μη θρεπτικές γλυκαντικές ουσίες είναι ασφαλείς όταν καταναλώνονται μέσα στα καθορισμένα όρια. A
• Άτομα που λαμβάνουν εντατική ινσουλινοθεραπεία, θα πρέπει να προσαρμόσουν τις δόσεις της προγευματικής ινσουλίνης βάσει του υδατανθρακικού περιεχομένου των γευμάτων. B
• Παρόλο που η χρήση των τροφίμων χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη πιθανόν να μειώνει την μεταγευματική υπεργλυκαιμία δεν υπάρχουν επαρκείς ενδείξεις για μακροπρόθεσμα οφέλη, ώστε να συστήνουμε την χρήση διαίτων χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη ως την βασική στρατηγική του σχεδιασμού του διαιτολογίου/γευμάτων. B
• Όσον αφορά τον γενικό πληθυσμό, η κατανάλωση φυτικής ίνας θα πρέπει να ενθαρρύνεται. Ωστόσο, δεν υπάρχει λόγος να συστήνεται στους διαβητικούς να καταναλώνουν μεγαλύτερες ποσότητες φυτικής ίνας απ’ ότι τα μη διαβητικά άτομα. B
• Ασθενείς που λαμβάνουν καθημερινά αμετάβλητες δόσεις ινσουλίνης, θα πρέπει να προσπαθήσουν να είναι συνεπείς όσον αφορά την ημερήσια πρόσληψη τους σε υδατάνθρακες. C
• Οι υδατάνθρακες και τα μονοακόρεστα λίπη θα πρέπει από κοινού να παρέχουν το 60-70% της ενεργειακής πρόσληψης. Ωστόσο, η ιδιαιτερότητα στο μεταβολικού προφίλ του κάθε ασθενούς και η ανάγκη απώλειας βάρους θα πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν, όταν αποφασίζεται το περιεχόμενο σε μονοακόρεστα της δίαιτας. E
• Η σουκρόζη και οι τροφές που περιέχουν σουκρόζη θα πρέπει να καταναλώνονται στα πλαίσια της υγιεινής διατροφής. E

Πρωτεΐνες

• Σε ασθενείς που έχουν επιτύχει ικανοποιητικό έλεγχο του διαβήτη τύπου 2, η πρωτεΐνη που απορροφάται δεν αυξάνει την συγκέντρωση της γλυκόζης του πλάσματος, παρόλο που η πρωτεΐνη που απορροφάται είναι το ίδιο δραστικός ρυθμιστής έκκρισης ινσουλίνης, όσο είναι και ο υδατάνθρακας. B
• Για τους διαβητικούς ασθενείς, ειδικότερα γι’ αυτούς με όχι και τόσο ικανοποιητικό γλυκαιμικό έλεγχο του διαβήτη τους, οι πρωτεϊνικές απαιτήσεις είναι ίσως μεγαλύτερες από τις συνιστώμενες βάσει του RDA, αλλά δεν πρέπει να υπερβαίνουν την συνήθη πρόσληψη. B
• Για τους διαβητικούς ασθενείς, δεν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία που να υποστηρίζουν ότι η συνήθης πρωτεϊνική πρόσληψη (15-20% της ολικής ημερήσιας ενέργειας) θα πρέπει να τροποποιηθεί, εάν η νεφρική λειτουργία είναι φυσιολογική. E
• Οι μακροπρόθεσμες επιδράσεις των υπερπρωτεϊνικών και υπουδατανθρακικών διαίτων παραμένουν άγνωστες. Παρόλο τ’ ότι τέτοιες δίαιτες προάγουν ταχεία απώλεια βάρους και βελτιώνουν την γλυκαιμία, δεν έχει αποδειχθεί η μακροπρόθεσμη διατήρηση της απώλειας βάρους. Οι μακροπρόθεσμες επιδράσεις τέτοιων διαίτων στην LDL χοληστερόλη του πλάσματος είναι επίσης ένα σημαντικό θέμα προς εξέταση. E

Λίπη

• Σε όλους, <10% της ενεργειακής πρόσληψης θα πρέπει να προέρχεται από κορεσμένα λίπη. Σε ορισμένες εξατομικευμένες περιπτώσεις (πχ. αυτούς με LDL χοληστερόλη 100 mg/dl) πιθανόν θα έχει ακόμα πιο ωφέλιμη επίδραση μια μείωση της πρόσληψης των κορεσμένων λιπών σε <7% της ενεργειακής πρόσληψης. A
• Η διαιτητική πρόσληψη της χοληστερόλης θα πρέπει να είναι <300 mg/ημέρα. Σε ορισμένες εξατομικευμένες περιπτώσεις (πχ. αυτούς με LDL χοληστερόλη 100 mg/dl) πιθανόν θα έχει ακόμα πιο ωφέλιμη επίδραση μια μείωση της πρόσληψης της διαιτητικής χοληστερόλης σε <200 mg/day. A
• Προκειμένου να μειωθεί η LDL χοληστερόλη, μπορεί να περιοριστεί η ενέργεια που προέρχεται από τα κορεσμένα λίπη εάν είναι επιθυμητή η απώλεια βάρους ή εάν η απώλεια βάρους δεν αποτελεί στόχο, να αντικατασταθούν από υδατάνθρακες ή μονοακόρεστα λίπη. B
• Η πρόσληψη των trans ακόρεστων λιπαρών οξέων θα πρέπει να ελαχιστοποιηθεί. B
• Οι υπολιπιδαιμικές δίαιτες όταν εφαρμόζονται μακροπρόθεσμα συμβάλλουν σε μια μέτρια απώλεια βάρους και βελτίωση της δυσλιπιδαιμίας. B
• Η πρόσληψη πολυακόρεστων λιπών θα πρέπει να αντιστοιχεί σε ~10% της ενεργειακής πρόσληψης. C

Ενεργειακό Ισοζύγιο και Παχυσαρκία

• Στα άτομα με αντοχή στην ινσουλίνη, μειωμένη ενεργειακή πρόσληψη και μέτρια απώλεια σωματικού βάρους βελτιώνει την ανθεκτικότητα στην ινσουλίνη και την γλυκαιμία, σε σύντομο χρονικό διάστημα. A
•Μεθοδικά προγράμματα που δίνουν έμφαση σε αλλαγές του τρόπου ζωής, συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσης, της μειωμένης πρόσληψης λίπους (<30% της ημερήσιας ενέργειας) και ενεργειακής πρόσληψης, της τακτικής σωματική άσκηση και της τακτικής επικοινωνίας των συμμετεχόντων, μπορούν να προάγουν μακροπρόθεσμη απώλεια βάρους εύρους 5-7% του αρχικού βάρους. A
• Η άσκηση και η τροποποίηση της συμπεριφοράς είναι περισσότερο χρήσιμες ως συμπληρωματικοί ρυθμιστές σε άλλες στρατηγικές απώλειας βάρους. Η άσκηση είναι ένας βοηθητικός παράγοντας στην συντήρηση της απώλειας του βάρους. A
• Οι πρότυπες δίαιτες μείωσης βάρους, όταν χρησιμοποιούνται μόνες τους, δεν φαίνεται να προάγουν μακροπρόθεσμη απώλεια βάρους. Τα μεθοδικά εντατικά προγράμματα που παρεμβαίνουν στον τρόπο ζωής είναι απαραίτητα. A

Αλκοόλ

• Εάν τα άτομα επιλέξουν να πίνουν αλκοόλ, η ημερήσια πρόσληψη θα πρέπει να περιοριστεί σε ένα ποτό ημερησίως για τις ενήλικες γυναίκες και σε δυο για τους ενήλικους άντρες. Ένα ποτό ορίζεται ως μια μπύρα 240 ml, ένα ποτήρι κρασί 120 ml ή ένα ποτήρι αποσταγμένου ποτού 50 ml. B
• Για μείωση του κινδύνου υπογλυκαιμίας, το αλκοόλ θα πρέπει να καταναλώνεται μαζί με φαγητό. B

Πρόληψη του Διαβήτη

• Μεθοδικά προγράμματα που δίνουν έμφαση σε αλλαγές στον τρόπο ζωής συμπεριλαμβανομένων εκπαίδευσης, μείωσης της πρόσληψης ενέργειας και λίπους, τακτική φυσική άσκηση και συχνή επικοινωνία μεταξύ των συμμετεχόντων, μπορεί να προάγει μακροπρόθεσμη απώλεια βάρους 5-7% του αρχικού βάρους και να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη. A
• Όλα τα άτομα, ιδιαίτερα τα μέλη της οικογένειας των ατόμων με διαβήτη τύπου 2, θα πρέπει να ενθαρρύνονται να ακολουθούν μια τακτική σωματική άσκηση για να μειώσουν τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 2. B


Οι επιστημονικές αρχές προσδιορίζονται βάσει του συστήματος διαβάθμισης του American Diabetes Association (Αμερικάνικη Διαβητική Ένωση). Ο χαρακτηρισμός υψηλότερης θέσης Α, δίνεται όταν υπάρχουν επαρκή και ισχυρά αποδεικτικά στοιχεία που υποστηρίζονται από πολύπλοκες και σωστά διεξαγμένες έρευνες. Ο χαρακτηρισμός Β αποτελεί μια ενδιάμεση διαβάθμιση. Ένας χαρακτηρισμός χαμηλότερης θέσης είναι ο C. Τέλος, ο χαρακτηρισμός Ε αποδίδεται σε συστάσεις που βασίζονται στην ομοφωνία των εμπειρογνωμόνων.

Σε ότι αφορά τους βιολογικούς δείκτες παρακολούθησης του διαβήτη τους, είναι καλό οι ασθενείς να έχουν τις ακόλουθες βασικές γνώσεις:

Η γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη HbA1c, είναι ένας αξιόπιστος δείκτης της διαχρονικής εξέλιξης του ζαχάρου στο αίμα τους. Η τιμής της στο αίμα, δείχνει που περίπου κυμαινόταν το επίπεδο ζαχάρου του αίματος κατά τους τρεις μήνες που προηγήθηκαν της μέτρησης.

Ο στόχος είναι η γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη στο αίμα να είναι χαμηλότερη του 7%. Αυτό ισοδυναμεί με επίπεδα γλυκόζης που κυμαίνονταν κατά μέσο όρο στα 150 mg/dl. Πρέπει να προσθέσουμε ότι υπάρχουν τώρα έρευνες που δείχνουν ότι είναι προτιμότερο τα επίπεδα της HbA1c να διατηρούνται ακόμη πιο χαμηλά. Η κακή χοληστερόλη LDL πρέπει να διατηρείται κάτω από 100. Η αρτηριακή πίεση να βρίσκεται πιο κάτω από 130/80.

Η πρόκληση όμως και η μεγάλη δυσκολία για τους διαβητικούς, είναι να μπορέσουν διαχρονικά και πρακτικά για όλη τους τη ζωή να κάνουν την ορθή φαρμακευτική και διατροφική αντιμετώπιση προσαρμόζοντας τη ζωή τους στις ανάγκες της ασθένειας.

Για παράδειγμα πρέπει η σωματική άσκηση να είναι καθημερινή αφού είναι γνωστό ότι μειώνει τις ανάγκες του οργανισμού σε ινσουλίνη.

Ο υγιεινολόγος αυτός που η γνώμη του ως ειδικού θεωρείται η σημαντικότερη στο να ορίσει την ιατρική διατροφική θεραπεία για τον διαβήτη, είναι ο πτυχιούχος διαιτολόγος (registered dietician – RD) ο οποίος έχει την γνώση και την εξειδίκευση, όσον αφορά τον χειρισμό του διαβήτη.Οι διαβητικοί δεν είναι αβοήθητοι μπροστά στο δύσκολο αυτό πρόβλημα. Μπορούν να μειώσουν στο ελάχιστο τους κινδύνους τους ακολουθώντας πιστά τις οδηγίες των γιατρών και των διαιτολόγων τους.