Πως βοηθούμε ένα παιδί, όταν πεθάνει ένας γονέας του

15.08.08

Γράφει η Βασιλική Στυλιανίδου. Ψυχίατρος - Παιδοψυχίατρος Η περίπτωση θανάτου ενός από τους γονείς είναι οπωσδήποτε μία τραυματική εμπειρία στη ζωή ενός παιδιού. Το παιδί θα νοιώσει ερημιά, φόβο, απελπισία και εγκατάλειψη γιατί ξαφνικά έχασε ένα από τα δύο εκείνα πρόσωπα της μεγαλύτερης εμπιστοσύνης. Δυστυχώς κανείς δεν μπορεί να αποτρέψει τη δυσκολία, τη δοκιμασία που ενέχει αυτή η πραγματικότητα για το παιδί. Εκείνο όμως που μπορεί να αποφύγει είναι να προστεθούν επί πλέον δυσκολίες, ψυχολογικής φύσεως. Παραδόξως, το να θέλουμε να αποφύγουμε το βίωμα του πόνου του για το γονέα που έχασε μη μιλώντας καθόλου σχετικά, ισοδυναμεί με απαγόρευση του πένθους. Η περίοδος όμως του πένθους είναι απαραίτητη προκειμένου να δεχθούμε μια απώλεια, κι αυτό ισχύει για όλους, μεγάλους και μικρούς. Είναι η περίοδος εκείνη που μέσα στον πόνο και την απελπισία θυμόμαστε και κλαίμε. Έχουμε ανάγκη να βιώσουμε αυτό τον πόνο, καθώς είναι ό,τι μας μένει από το αγαπημένο πρόσωπο. Κι έτσι σιγά - σιγά, δεχόμαστε την απώλεια. Γι’ αυτό και η προσπάθεια απόκρυψης της αλήθειας δυσχεραίνει τα πράγματα από ψυχολογικής απόψεως για το παιδί. Του στερεί αυτό το δικαίωμα στο πένθος και επίσης το εμποδίζει να μοιραστεί αυτό το πένθος με την υπόλοιπη οικογένεια κι όταν το μάθει ή το καταλάβει θα πενθεί μόνο του! Κι ακόμα, ο άλλος γονιός ή οι ενήλικες που περιβάλλουν το παιδί και του αποκρύπτουν την αλήθεια, χάνουν κι εκείνοι την εμπιστοσύνη του παιδιού. Και τότε το παιδί που έχασε το γονιό του δεν έχει ούτε τους υπόλοιπους μεγάλους άξιους να το στηρίξουν. Γι’ αυτό είναι πολύ σπουδαίο να αναγνωρίζουμε και να σεβόμαστε το βίωμα αυτό του πόνου. Και να βοηθάμε το παιδί να τον γιατρέψει μέρα με τη μέρα αυτόν τον πόνο, δείχνοντάς του να φροντίζει κάτι που αγαπά (φυτεύοντας ένα δέντρο και ποτίζοντάς το, βλέποντάς το να μεγαλώνει) δωρίζοντάς του ένα σκύλο που θα του κρατά συντροφιά και δεν θάναι μόνο, πηγαίνοντας λουλούδια στο τάφο του πατέρα ή της μητέρας - φυσικά, εάν αυτό δεν το ενοχλεί - κ.ο.κ. Ακόμη, έχει πολύ μεγάλη σημασία να βοηθήσουμε το παιδί να εκφράζει τις συγκινήσεις και τα συναισθήματά του. Κι όταν μιλά, να το ακούμε. Το να ακούμε πραγματικά ένα παιδί είναι κάτι δύσκολο, που δεν τόχουμε συνηθίσει. Θα πρέπει να το ακούμε πάντα, σαν νάναι η πρώτη φορά που το βλέπουμε. Νάχουμε την περιέργεια να μάθουμε ποιος είναι αυτό το παιδί, τι σκέπτεται τι νοιώθει χωρίς να μπαίνουμε στο γνωστό μας παιχνίδι των στημένων διαλόγων. Κι’ αυτό θα μας ανταμείψει δείχνοντάς μας καινούριους δρόμους και νέες λύσεις, θα μας βοηθήσει να δούμε τα πράγματα από άλλη σκοπιά. Ίσως υπάρχει και κάτι άλλο στο οποίο πρέπει να βοηθηθεί ένα παιδί σε περίπτωση απώλειας του γονέα, κι αυτό είναι τα αισθήματα ενοχής που πάντα υπάρχουν, κι είναι φυσιολογικό να υπάρχουν στις σχέσεις του παιδιού με το γονέα. Κι αυτό διότι από τη θέση του ο γονέας θέτει περιοριστικούς κανόνες στο παιδί, το παιδί θυμώνει, αντιδρά, συγκρούεται νοιώθει ενοχή η οποία μάλιστα του μαθαίνει να γίνεται υπεύθυνο και να σέβεται τους γονείς του. Όμως, ψυχολογικό χαρακτηριστικό της παιδικής ηλικίας είναι όπως ξέρουμε η μαγική παντοδυναμία, δηλαδή κάθε παιδί πιστεύει ότι οι σκέψεις του και οι ευχές του έχουν μαγικές ιδιότητες, όπως και η έχθρα που μπορεί να νοιώσει ή οι σκέψεις που μπορεί να κάνει εναντίον του πατέρα ή της μητέρας, ότι δηλαδή ισοδυναμούν με αληθινά χτυπήματα, και άρα νοιώθει δυσβάσταχτη ενοχή αν συμπέσει ν’ αρρωστήσει και να πεθάνει ο γονιός. Τότε ενδόμυχα πιστεύει ότι τα βάσανα που προκάλεσε στο γονιό είναι αυτά που προκάλεσαν το θάνατό του. Αυτός είναι ένας επιπρόσθετος λόγος που πρέπει να μιλάμε με το παιδί για το γονιό που έχασε και να του επιτρέπουμε να πενθήσει γιατί μόνο ο πόνος το πείθει για το πόσο αγαπούσε το γονιό αυτό και το απαλλάσσει από κάθε μορφής επιθετικότητα ή ενοχή. Αλλιώς, αν δεν το αφήσουμε να συμμετέχει στο πένθος όλης της οικογένειας με τον τρόπο του, είναι απολύτως βέβαιον ότι προσθέτουμε πληγή στη πληγή. Τέλος, είναι πολύ σημαντικό για το παιδί που έχασε ένα γονέα να βρεθούν πρόσωπα που θα υποκαταστήσουν τη φροντίδα του. Διαφορετικά θα νοιώσει εντελώς εγκαταλειμμένο και η αντίδρασή του θα είναι ιδιαίτερα σε ηλικίες κάτω των 2 χρόνων, αυτοκαταστροφική (Γενικά, όσο πιο μικρό είναι ένα παιδί τόσο περισσότερο υποφέρει από την απώλεια του γονέα).