Η αντιμετώπιση της διαφθοράς είναι θέμα πολιτικής βούλησης

Ίωάννης Μανωλεδάκης
Ομότ. Καθηγητής Α.Π.Θ.
Ι. Αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι η διαφθορά έχει εξελιχθεί σε μείζον πρόβλημα της δημόσιας ζωής του τόπου. Στην Έκθεση της Διεθνούς Διαφάνειας η Ελλάδα βαθμολογείται κάτω από τη βάση, ενώ χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως η Φινλανδία, η Δανία και η Σουηδία, «παίρνουν άριστα».

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος από την ύπαρξη και ανάπτυξη της διαφθοράς είναι η δύναμη της «πρακτικής», που τείνει να την καθιερώσει ως αυτονόητη κατάσταση στη δημόσια ζωή. Μια κατάσταση, που προκαλεί αρχικά την παθητική αποδοχή, στη συνέχεια τον εθισμό σ' αυτήν και καταλήγει στην επιδίωξή της ως μέσου επιβίωσης, αλλά και κοινωνικής επιβολής. Παραπέρα συνέπεια (αν δεν αναστραφεί αυτή η εξέλιξη) αποτελεί η επέκταση του φαινομένου και στην ιδιωτική ζωή, με τη γενική διάβρωση των ηθών και την άμβλυνση των ηθικών αναστολών, την κοινωνική παρακμή και τον αφανισμό της καθολικά μολυσμένης κοινωνίας.

Τα αίτια της διαφθοράς στη δημόσια ζωή είναι πολλά και αυτό καθιστά πολύπλοκο το πρόβλημα και δυσεπίλυτο. Ο άγριος οικονομικός φιλελευθερισμός με τον ανελέητο ανταγωνισμό και την αναγωγή του χρήματος σε υπέρτατη κοινωνική αξία αποτελεί ενισχυτικό παράγοντα της διαφθοράς. Οι δημόσιοι λειτουργοί σ' ένα τέτοιο σύστημα
μπαίνουν στον πειρασμό να ενταχθούν στο παιχνίδι της αγοράς, ανταγωνιζόμενοι τους ελεύθερους επαγγελματίες στην απόκτηση πλούτου. Η χαλάρωση του ελέγχου σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής και η απουσία ή η υπολειτουργία των θεσμικών μέτρων, καθώς και η κατά καιρούς επιλεκτική και παραδειγματική χρήση των μηχανισμών καταστολής, ευνοούν τη διατήρηση και επέκταση της διαφθοράς. Η κομματική διάβρωση του κρατικού μηχανισμού και των δημόσιων λειτουργιών, εν γένει, και η υποκατάσταση της αξιοκρατίας με την ευνοιοκρατία στην επιλογή των στελεχών της δημόσιας διοίκησης (και όχι μόνον) αποτελούν ισχυρούς ανασταλτικούς παράγοντες στην αντιμετώπιση του φαινομένου, αλλά και σημαντικό όρο ενίσχυσής του.

ΙΙ. Παρ' όλη την απαισιόδοξη εικόνα που συνθέτουν όλα αυτά τα στοιχεία, πιστεύω ότι η διαφθορά μπορεί ακόμη να αντιμετωπιστεί και να περιοριστεί. Τα βασικά μέτρα που μπορούν, κατά τη γνώμη μου, να ληφθούν διακρίνονται σε άμεσα-θεσμικά και σε έμμεσα-πολιτικά.

1) Στα άμεσα-θεσμικά μέτρα ανήκουν ιδίως:

α) Η ενίσχυση του ρόλου και η στελέχωση των Ανεξάρτητων Αρχών με δυναμικά και ηθικά πρόσωπα γενικής αποδοχής.

β) Η καθιέρωση όσο γίνεται αντικειμενικών κριτηρίων στις κάθε είδους κρίσεις των δημόσιων οργάνων. Το σύστημα του αντικειμενικού προσδιορισμού της αξίας των ακινήτων αποτέλεσε το σημαντικότερο μέτρο περιορισμού της διαφθοράς στον τομέα των σχέσεων φορολογικής αρχής και πολίτη.

γ) Η κατάργηση όλων εκείνων των διατάξεων της νομοθεσίας, που εισάγουν εξαιρέσεις («παραθυράκια»)

στη διαδικασία προσλήψεων μέσω Α.Σ.Ε.Π. Και, βέβαια, η πρόσφατη καθιέρωση της δήθεν αξιοκρατικής «συνέντευξης», που εξουδετερώνει τα αντικειμενικά κριτήρια στις προσλήψεις στελεχών δημόσιων υπηρεσιών, ενισχύει (παρά τις αντίθετες διαβεβαιώσεις) τα ενδεχόμενα διαφθοράς και θα συντελέσει στην αύξηση των σχετικών κρουσμάτων.

δ) Η επέκταση της μηχανογράφησης σε όλες τις υπηρεσίες (δικαστικές, διοικητικές, τοπικής αυτοδιοίκησης) και η αυστηρή-μηχανιστική τήρηση σειράς προτεραιότητας στη διεκπεραίωση όλων των υποθέσεων των πολιτών στις δημόσιες υπηρεσίες.

ε) Η δραστική μείωση των γραφειοκρατικών διαδικασιών (προαπαιτούμενα έγγραφα, περιττές υπογραφές κ.λπ.).

2) Στα έμμεσα-πολιτικά μέτρα ανήκουν ιδίως:

α) Ο αυτοπεριορισμός των κομμάτων στα πολιτικά τους έργα και η μη ανάμειξή τους στη δικαιοσύνη και στη διοίκηση. Η ηγεσία της δικαιοσύνης δεν πρέπει να εκλέγεται από το Υπουργικό Συμβούλιο, ούτε οι διευθυντικές θέσεις στη διοίκηση να καταλαμβάνονται από πρόσωπα πολιτικής (κομματικής) επιλογής της εκάστοτε Κυβέρνησης.

β) Η δυνατότητα ανανέωσης της θητείας όλων των εκλεγμένων διοικητικών οργάνων του Κράτους μόνο για μία φορά (νομάρχες, δήμαρχοι), έστω και αν πρόκειται για «εκλεκτούς του λαού». Δεν είναι τόσο τα ίδια τα όργανα, αλλά το περιβάλλον τους, που όταν παγιώνεται στην εξουσία αποτελεί εστία διαφθοράς. Η πολιτική δεν πρέπει να είναι επάγγελμα, αλλά λειτούργημα προσφοράς.

γ) Η κλήρωση σε διευθυντικές θέσεις μεταξύ περισσοτέρων που έχουν τα προσόντα, αντί για την επιλογή (εκλογή), ώστε να αποτρέπεται η δημιουργία πελατειακών σχέσεων στους κόλπους των δημοσίων υπηρεσιών.

ΙΙΙ. Συμπερασματικά, πρέπει να τονιστεί ότι διαφθορά δεν είναι μόνον ο χρηματισμός δημοσίων λειτουργών και υπαλλήλων κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους, ώστε να νομίζουμε ότι αντιμετωπίζεται το πρόβλημα απλώς με την αυστηρότητα και τη σκλήρυνση της ποινικής καταστολής αναφορικά με το έγκλημα της δωροδοκίας.
Διαφθορά είναι και η παραβίαση των νόμων και των αρχών της χρηστής διοίκησης, η επίδειξη εύνοιας προς κάποιους σε βάρος άλλων, προκειμένου να επιτευχθούν κομματικά οφέλη, ο εθισμός γενικά των ασκούντων οποιαδήποτε εξουσία στην υπέρβαση των ορίων της, η ηδονή της εξουσίας με όλες τις επιμέρους ηδονές που συνεπάγεται αυτή η υπέρβαση.

Φοβούμαι ότι στη δημοκρατία, έτσι όπως λειτουργεί με τα κόμματα σήμερα (όχι μόνο στην Ελλάδα), υπάρχει ίσως η πολιτική βούληση κάποιων κυβερνώντων να πατάξουν τη διαφθορά με τη στενή έννοια του όρου, δηλαδή το χρηματισμό των δημόσιων υπηρεσιών, δεν υπάρχει όμως πράγματι η πολιτική βούληση ίσως ούτε και η ευχέρεια (ρεαλιστικά) να παταχθεί η διαφθορά ως τρόπος ζωής. Ωστόσο, οφείλουμε να ελπίζουμε και να προσπαθούμε.