Το στρες στη ζωή μας

Διεπιστημονική Ομάδα του Κέντρου Ψυχικής Υγείας Καρπενησίου Αρ. φυλ. 355/2-9-09
Η λέξη «στρες» αποτελεί τον αγγλικό όρο (stress) αυτού που θα ονομάζαμε στα ελληνικά «ψυχοκοινωνική πίεση». Αφορά ακριβώς στο αίσθημα που έχουμε όταν δεχόμαστε πιέσεις είτε από το εξωτερικό περιβάλλον (π.χ. οικογένεια, σχέσεις, Πανεπιστήμιο, δουλειά) είτε από τον εαυτό μας (προσδοκίες, απαιτήσεις κτλ.) και στον τρόπο με τον οποίο αντιδρούμε όταν δεχόμαστε αυτές τις πιέσεις.
Το στρες δεν είναι απαραίτητα κάτι το αρνητικό. Σε μικρή ένταση μάλιστα, μπορεί να είναι και η κινητήριός μας δύναμη. Κανείς μας δεν θα έφερνε σε πέρας για παράδειγμα μία εργασία, αν δεν τον ενεργοποιούσε λίγο στρες. Πρόκειται λοιπόν, για μία φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού σε εξωτερικές ή εσωτερικές απαιτήσεις ή ακόμη και σε κινδύνους.
Δεν χειρίζονται όμως, όλα τα άτομα όλες τις καταστάσεις με τον ίδιο τρόπο. Έτσι, σε πολλούς ανθρώπους, η αντίδραση στο στρες ξεπερνά τα φυσιολογικά επίπεδα και αρχίζει να προκαλεί έντονη δυσφορία και δυσκολίες στην καθημερινή ζωή. Το στρες εμφανίζεται με τρεις μορφές:

ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΣΤΡΕΣ
Οξύ στρες: προκαλείται από μία κατάσταση έντονη που μόλις προηγήθηκε (π.χ. συνέντευξη για δουλειά) ή που άμεσα επίκειται (π.χ. ραντεβού με κάποιον που μας ενδιαφέρει). Θέτει το άτομο σε ετοιμότητα και μπορεί να προκαλεί μέχρι και ευχάριστη ένταση, επαναλαμβανόμενο όμως εξαντλεί το άτομο.
Επεισοδιακό οξύ στρες: οξύ στρες σε καθημερινή σχεδόν βάση. Τα άτομα αυτά είναι σαν να βρίσκονται διαρκώς «στην πρίζα». Προκαλεί έντονα σωματικά συμπτώματα (π.χ. δυσκολία στην αναπνοή, ταχυπαλμίες, εφίδρωση) και προβλήματα στην συμπεριφορά (π.χ., επιθετικότητα, ξεσπάσματα).
Χρόνιο στρες: το άτομο βρίσκεται μόνιμα σε μία κατάσταση στρες, την οποία μέσα από τον χρόνο συνηθίζει ως αναπόσπαστο μέρος της ζωής του. Η ζωή του φαίνεται «μίζερη» και στάσιμη. Το άτομο φθείρεται σωματικά και ψυχικά και νοιώθει δυστυχισμένο και ανικανοποίητο. Τα αποτελέσματα αυτού του τύπου στρες είναι αρκετά σοβαρά, καθώς μπορούν να καταλήξουν σε σημαντικά σωματικά ή ψυχικά προβλήματα.


ΤΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΝΤΟΝΟΥ ΣΤΡΕΣ
Τα συμπτώματα του έντονου στρες εκδηλώνονται σε τέσσερα επίπεδα: στο συναίσθημα, στη σκέψη, στη συμπεριφορά και στο σώμα. Ποικίλουν ανάλογα με την σοβαρότητά τους. Έτσι, αποτέλεσμα του στρες μπορεί να είναι ορισμένες δυσκολίες ή δυσχέρειες, όπως: ανησυχία-εκνευρισμός, σκέψεις του είδους: «δεν θα τα καταφέρω» ή «θα αποτύχω», έλλειψη οργανωτικότητας και αποφασιστικότητας.
Μερικές φορές αυτά τα συμπτώματα γίνονται έντονα και παίρνουν τη μορφή προβλημάτων στη λειτουργικότητα και στην υγεία (δυσκολίες στον ύπνο, κεφαλαλγίες και άλλοι πόνοι σε διάφορα σημεία του σώματος, διαρκές αίσθημα κόπωσης ή εξάντλησης, αίσθημα πνιγμού και δυσκολία στην αναπνοή / λιποθυμικές τάσεις, ταχυπαλμίες, απώλεια ή αύξηση του σωματικού βάρους). Κατά αυτό τον τρόπο στήνεται ένας φαύλος κύκλος άγχους και συμπτωμάτων, όπου το ένα επιτείνει το άλλο. Έτσι, η παραγόμενη ανησυχία και οι άλλες αρνητικές συνέπειες ξεφεύγουν από τον έλεγχό μας π.χ. δεν απολαμβάνουμε τα πράγματα που απολαμβάναμε παλιότερα, έχουμε υπερβολικές και απρόβλεπτες αντιδράσεις σε μικρές αντικειμενικά ενοχλήσεις, γρήγορη εναλλαγή συναισθημάτων, θυμό-επιθετικότητα.

Οι συνέπειες του ισχυρού στρες δε σταματούν, δυστυχώς, εδώ. Η ένταση της πίεσης, σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες, μπορεί να προκαλέσει και πιο σοβαρά προβλήματα. Το αίσθημα του ανικανοποίητου, η απαισιοδοξία και το χαμηλό αυτοσυναίσθημα, μας οδηγούν σε συμπεριφορές όπως η κοινωνική απόσυρση / απομόνωση, η κατάχρηση ηρεμιστικών, αλκοόλ ή άλλων ουσιών, η αύξηση ατυχημάτων ακόμη και η αυτοκτονία. Η εκδήλωση των ανωτέρω συμπεριφορών δύναται να οδηγήσουν και στην εμφάνιση αρκετά σοβαρών σωματικών ασθενειών όπως είναι οι καρδιοπάθειες, τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια και οι νεοπλασίες.
Συμπερασματικά, ακόμη και τα μικρής έντασης συμπτώματα θα πρέπει να σημειώνονται και να αντιμετωπίζονται. Συνήθως δεν δίνουμε σημασία, για παράδειγμα, σε πονοκεφάλους ή στομαχόπονους και αυτό κυρίως, επειδή τους αποδίδουμε αλλού (το καυσαέριο, το κρύο κτλ.) ή γιατί τους έχουμε πλέον συνηθίσει. Η αλήθεια είναι ότι τέτοια «μικρά» συμπτώματα αποτελούν ενδείξεις ότι κάτι δεν πάει καλά στον τρόπο ζωής που ακολουθούμε και ότι θα πρέπει να βρούμε τρόπους να χειριστούμε τις καθημερινές καταστάσεις κάπως διαφορετικά.