Οι φυσικοί Ζεόλιθοι στην οικολογική γεωργία.

Γράφει
Ο Δρ Βαγγέλης Α. Μπούρμπος


Γεωπόνος Ερευνητής,φυτοπαθολόγος,οικοτοξικολόγος

Εισαγωγή
Τα τελευταία χρόνια έχει αναληφθεί από ομάδα ειδικών και μη επιστημόνων μία προσπάθεια υπέρμετρης ανάδειξης των πλεονεκτημάτων και των εφαρμογών των φυσικών Ζεόλιθων. Η ομάδα αυτή – χωρίς να είναι γνωστοί οι λόγοι- με ως επί το πλείστον ερασιτεχνικό πειραματισμό, που θυμίζει «δοκιμές» σε σχολικό κήπο, φέρνει στο προσκήνιο ορισμένα αποτελέσματα που δεν αντέχουν, με ελάχιστες εξαιρέσεις, στην στατιστική ανάλυση και στα διεθνή στάνταρ της αγροτικής έρευνας. Δεν διστάζει μάλιστα να αναβαπτίσει τους φυσικούς Ζεόλιθους σε «πέτρα ζωής», «θαυματουργική πέτρα», «μαγική πέτρα», «θεόλιθο», «θεόπετρα» κινδυνεύοντας έτσι να τους μετατρέψει σε κακώς εννοούμενο «μαντζούνι».
Μερικές φορές πάλι δημοσιεύονται τερατώδεις ανακρίβειες που πισωγυρίζουν την όποια ωφέλιμη δράση των φυσικών Ζεόλιθων. Να ένα παράδειγμα για τη δυνατότητα αντιμετώπισης με το Ζεόλιθο του περονοσπόρου του αμπελιού. Τα θαυμαστικά είναι του αρθρογράφου. «Ο ζεόλιθος λειτουργεί αρνητικά για τον περονόσπορο. Αυτό γίνεται με τρεις διαφορετικούς τρόπους. Ο πρώτος γίνεται με την επικάλυψη των φύλλων και των βλαστών, αφού έτσι δημιουργείται μια ανώμαλη!!! επιφάνεια που δεν είναι αρεστή στον περονόσπορο. Ο δεύτερος τρόπος προέρχεται από την ιδιότητα του ζεόλιθου να απορροφά τις οσμές. Έτσι, αν ο περονόσπορος ανέβει!!! στο φυτό δεν γίνεται γονιμοποίηση!!!!! λόγω απουσίας φερορμόνων!!!!!, αφού είναι οσμές. Ο τρίτος τρόπος είναι η αφυδάτωση των αυγών!!!!, αν έχει γίνει ήδη η γονιμοποίηση!!!!!». Ο μύκητας Plasmopara viticola ,ο περονόσπορος του αμπελιού δηλαδή, μετεξελίσσεται σε εχθρό με φερομόνες και αυγά…
Η ανάδειξη όμως με την τακτική αυτή του φυσικού αυτού πετρώματος σε «πανάκεια» μπορεί να το «θάψει». Χρειάζεται κατά συνέπεια σύνεση, επιμονή και υπομονή και να αφεθούν να μιλήσουν και να πείσουν τα αποτελέσματα που βγαίνουν από στατιστικά ελεγχόμενη γεωργική έρευνα. Η αναφορά αποτελεσμάτων από «πέντε γλάστρες» και η εικονική παρουσίασή τους μόνο από γεωργούς εφαρμοστές είναι νομοτελικά βέβαιο πως θα οδηγήσει το προϊόν αυτό σε ανυποληψία.
Στο άρθρο αυτό, χωρίς παραφιλολογία, θα επιχειρηθεί να σκιαγραφηθεί η μέχρι σήμερα υπάρχουσα στον κόσμο έρευνα για το ρόλο που μπορεί να διαδραματίσουν οι φυσικοί Ζεόλιθοι στην υγεία του ανθρώπου, στη βιομηχανία και στο περιβάλλον, καθώς και στην με ευρεία έννοια γεωργία και ιδιαίτερα στην οικολογική.

Μια πρώτη γνωριμία με τους Ζεόλιθους

Οι Ζεόλιθοι είναι ένυδρα φυσικά αργιλιοπυριτικά ορυκτά με κρυσταλλική δομή. Ανήκουν στη ομάδα των τεκτοπυριτικών ορυκτών. Κατατάσσονται σε 8 οικογένειες των :
• Αναλκιμιτών με 7 είδη τα Αναλκιμίτης ή ανάλκιμο (Analcime), Πολλιουσίτης (Pollucite), Γουαιρακίτης (Wairakite), Μπελλμπερζίτης (Bellbergite), Μπικιταίτης (Bikitaite), Μποογκσίτης (Boggsite) και Βρεβστερίτης (Brewsterite) με τις σειρές στροντίου (Brewsterite-Sr ) και Βαρίου ( Brewsterite-Ba ) .
• Χαμπαζιτών με 10 είδη τα Χαμπαζίτης (Chabazite) με τις σειρές ασβεστίου (Chabazite-Ca ),καλίου (Chabazite-K ),νατρίου (Chabazite-Na ), στροντίου (Chabazite-Sr ) και Μαγνησίου (Chabazite-Mg ), Γουιλλχεντερσονίτης (Willhendersonite), Κουλεσίτης (Cowlesite), Ντασιαρντίτης (Dachiardite) με τις σειρές ασβεστίου (Dachiardite-Ca) και νατρίου (Dachiardite-Na) , Εντινγκτονίτης (Edingtonite), Επιστιλβίτης (Epistilbite), Εριονίτης (Erionite) με τις σειρές ασβεστίου (Erionite-Ca),νατρίου (Erionite-Na) και καλίου (Erionite-K) , Φωγιασίτης (Faujasite) με τις σειρές νατρίου (Faujasite-Na), ασβεστίου (Faujasite-Ca) και μαγνησίου (Faujasite-Mg) , Φερριερίτης (Ferrierite) με τις σειρές μαγνησίου (Ferrierite-Mg) ,καλίου (Ferrierite-K) και νατρίου (Ferrierite-Na) και Χερσιελίτης ή Χερσιέλιθος ( Herschelite ).
• Γισμονδινιτών με 7 είδη τα Αμισίτης (Amicite) , Γκαρρονίτης (Garronite), Τζισμονντινίτης ή Τζισμοντίνης (Gismondine), Γκομπινσίτης (Gobbinsite) και Γκουσεκρεκίτης (Goosecreekite).
• Χαρμοτομιτών με 3 είδη τα Χαρμοτομίτης ή Χαρμοτόμος (Harmotome) , Φιλλιψίτης (Phillipsite) με τις σειρές νατρίου (Phillipsite-Na ) , καλίου (Phillipsite-K) και ασβεστίου (Phillipsite-Ca ) και Γουελλσίτης ( Wellsite ).
• Ευλανδιτών με 9 είδη τα Κλινοπτιλολίτης ή Κλινοπτιλόλιθος (Clinoptilolite) με τις σειρές καλίου (Clinoptilolite-K ) ,νατρίου (Clinoptilolite-Na) και ασβεστίου (Clinoptilolite-Ca), Ευλανδίτης (Heulandite) με τις σειρές ασβεστίου (Heulandite-Ca),νατρίου (Heulandite-Na ),καλίου (Heulandite-K) ,στροντίου (Heulandite-Sr) και βαρίου (Heulandite-Ba), Λωμοντίτης (Laumontite) , Λεβυνίτης ή Λεβύνης (Levyne) με δύο σειρές ασβεστίου ( Levyne-Ca ) και νατρίου (Levyne-Na ) , Μαζζίτης (Mazzite) με τις σειρές μαγνησίου (Mazzite-Mg) και νατρίου (Mazzite-Na), Μερλινουάτης (Merlinoite ), Μοντεσομαίτης (Montesommaite ), Μορντενίτης (Mordenite) και Μαρικοπαίτης (Maricopaite ).
• Νατρολιτών ή νατρολίθων με 7 είδη τα Μεσολίτης ή μεσόλιθος (Mesolite ), Νατρολίτης ή νατρόλιθος (Natrolite ), Σκολεσίτης (Scolecite), Οφφρετίτης (Offretite ), Παρανατρολίτης ή Παρανατρόλιθος (Paranatrolite), Πωλινζίτης (Paulingite ) με τις σειρές ασβεστίου (Paulingite-Ca )και καλίου (Paulingite-K) και Περλιαλίτης ή Περλιάλιθος (Perlialite).
• Στιλβιτών με 6 είδη τα Μπαρρερίτης (Barrerite), Στιλβίτης (Stilbite ) με τις σειρές ασβεστίου (Stilbite-C ) και νατρίου (Stilbite-Na), Στελλερίτης (Stellerite ), Τομσονίτης (Thomsonite ) με τις σειρές ασβεστίου (Thomsonite-Ca ) και στροντίου (Thomsonite-Sr ), Τσερνισίτης (Tschernichite) και Γιουγκαβαραλίτης ή Γιουγκαβαράλιθος (Yugawaralite).
• Στην όγδοη οικογένεια που δεν έχει ακόμα ονοματολογηθεί μερικοί επιστήμονες κατατάσσουν τη σειρά Ντασιαρδίτης νατρίου (Dachiardite-Na) και το είδος Τετρανατρολίτης ή Τετρανατρόλιθος (Tetranatrolite).
Αναφέρονται ακόμα τα είδη Αλφλαρσενίτης (Alflarsenite ), Αμμωνιολευκίτης (Ammonioleucite), Σιαβεννίτης (Chiavennite), Φερροσιαβεννίτης (Ferrochiavennite), Ντιρενζουάτης (Direnzoite), Φλορκείτης (Flörkeite ), Γκωλτίτης (Gaultite ), οι σειρές ασβεστίου,καλίου και νατρίου του Γκμελινίτη (Gmelinite), Γκονναρντίτης (Gonnardite), Γκοτταρντιίτης (Gottardiite), Καλμπορσίτης (Kalborsite), Κιρτσχοφφίτης (Kirchhoffite), Λευκίτης (Leucite), Λοβνταρίτης ( Lovdarite), Μουτιναίτης (Mutinaite), Ναμπεσίτης (Nabesite), Παχασαπαίτης (Pahasapaite), Ρογκιανίτης (Roggianite), Τερρανοβαίτης (Terranovaite),Τσιορτνερίτης (Tschörtnerite), Τβενταλίτης ή Τβεντάλιθος (Tvedalite) και Βενεμπενείτης (Weinebeneite )
Τα πιο γνωστά και περισσότερο εκμεταλλεύσιμα είδη φυσικών Ζεόλιθων είναι είναι ο Κλινοπτιλολίτης, ο Μορντενίτης, ο Χαμπαζίτης, ο Αναλκιμίτης, ο Φιλλιψίτης, ο Εριονίτης, ο Φερριερίτης και ο Ευλανδίτης. Ευρεία πρακτική εφαρμογή βρίσκει ο Κλινοπτιλολίτης. Στον Κλινοπτιλολίτη οι τύποι των σειρών καλίου, νατρίου και ασβεστίου είναι αντίστοιχα:
[(K,Na,Ca0.5,Sr0.5,Ba0.5,Mg0.5)6(H2O)20][Al6 Si30 O72]
[(Na,K,Ca0.5,Sr0.5,Ba0.5,Mg0.5)6(H2O)20][Al6 Si30 O72] και
[(Ca0.5,Na,K,Sr0.5,Ba0.5,Mg0.5)6(H2O)20][Al6 Si30 O72].

Τα ιόντα στην πρώτη αγκύλη είναι τα ανταλλάξιμα. Στη δεύτερη αγκύλη είναι τα δομικά στοιχεία, τα οποία μαζί με το Οξυγόνο σχηματίζουν τα τετραεδρικά πλαίσια της κρυσταλλικής δομής. Στους κρυσταλλικούς Ζεόλιθους η σχέση Αργιλίου και Πυριτίου: Οξυγόνου είναι πάντοτε 1:2.
Οι Ζεόλιθοι έχουν σχηματιστεί εδώ και πολλές εκατοντάδες ή και χιλιάδες χρόνια από τα μητρικά πετρώματα και την ηφαιστειακή σκόνη ύστερα από την αντίδρασή τους με τα υπόγεια αλκαλικά νερά. Υπάρχουν στη φύση και οι ιζηματογενείς Ζεόλιθοι κυρίως σε επιφανειακές λίμνες. Οι τελευταίοι είναι ευκολότερα εξορύξιμοι εξαιτίας της καλλίτερης προσπέλασιμότητας που παρουσιάζουν.
Ο κρυσταλλικός σκελετός των Ζεόλιθων είναι η βασική αιτία για τη μικροπορώδη- σπογγώδη υφή τους με ισομεγέθη κενά. Εξαιτίας του αρνητικού φορτίου τους οι μικροπόροι καταλαμβάνονται από κατιόντα και μόρια νερού, που διακρίνονται για την ευκινησία και την εναλλαγή τους. Η ιδιότητα αυτή των Ζεόλιθων τους προσδίδει μεγάλη εναλλακτική ικανότητα ιόντων, εξαιρετική απορρόφηση και απελευθέρωση μορίων νερού και ισχυρή ρυθμιστική της οξύτητας του εδάφους δράση. Ακόμα χάρη στο μικροπορώδες τους είναι δυνατό και το αναστρέψιμο πέρασμα και άλλων μορίων μεγέθους μικρότερου του ενός Άνγκστροομ (δεκάκις χιλιοστό του μικρού). Οι Ζεόλιθοι είναι εξόχως θερμοάντοχοι, αφού διατηρούν τη μορφή τους ακόμα και στους 600ο C. Πρέπει όμως να ξεκαθαριστεί πως οι περισσότεροι Ζεόλιθοι εμπεριέχουν επικίνδυνα βαριά μέταλλα όπως μόλυβδο, υδράργυρο, αρσενικό, τιτάνιο, κάδμιο και άλλα. Κατά κανόνα οι ζεόλιθοι περιέχουν κατά μέσο όρο 30 ppm (μέρη στο εκατομμύριο) μόλυβδο. Για παράδειγμα ο Κλινοπτιλολίτης από το Sivas της Τουρκίας περιέχει 63.82% οξείδιο του πυριτίου, 11.72% οξείδιο του αργιλίου, 4.11% οξείδιο του ασβεστίου,1.92% οξείδιο του σιδήρου, 1.04% οξείδιο του μαγνησίου, 0.67% οξείδιο του καλίου, 0.07% πεντοξείδιο του φωσφόρου,0.297% οξείδιο του τιτανίου, 60 ppm χρώμιο, 20 νικέλιο, 3 κοβάλτιο,7 σκάνδιο,31 βανάδιο, 10 χαλκό, 22 μόλυβδο, 40 ψευδάργυρο,4 κασσίτερο ,1 βολφράμιο, 9 αρσενικό 1 αντιμόνιο,17 ρουβίδιο,1255 βάριο,3571 στρόντιο,13 γάλλιο, 10 νιόβιο ,5 άφνιο,194 ζιρκόνιο, 30 ύτριο, 13 θόριο και 2 ουράνιο. Μέχρι σήμερα βρέθηκαν περισσότερα από 2000 κοιτάσματα σε 40 χώρες. Οι πρακτικά χρήσιμοι Ζεόλιθοι πρέπει να περιέχουν πάνω από 75% Ζεόλιθο του τύπου Κλινοπτιλολίτη-Ευλανδίτη.
Το όνομά τους το οφείλουν στο ότι σε μεγάλη θερμοκρασία «ζέουν» (βράζουν) αναδίδοντας υδρατμούς. Είναι με απλά λόγια ο «λίθος» που απελευθερώνει, όταν θερμανθεί νερό με τη μορφή ατμών, δηλαδή ο Ζεόλιθος. Νουνός των ορυκτών αυτών είναι ο Σουηδός μεταλλειολόγος Axel Fredrik Cronstedt , ο οποίος το 1756 παρατήρησε πως το ορυκτό Στυλβίτης θερμαινόμενο απελευθέρωνε υδρατμούς από το νερό που είχε απορροφήσει. Το 1840 ο Γάλλος μεταλλειολόγος Augustin Alexis Damour παρατηρεί πως οι κρύσταλλοι του Ζεόλιθου μπορεί να απελευθερώσουν αναστρέψιμα το νερό, χωρίς να μεταβληθεί η δομή τους. Δέκα χρόνια αργότερα ανακαλύπτεται η δυναμική τους ικανότητα για ανταλλαγή κατιόντων. Αργότερα διαπιστώνεται σε ειδικά πειράματα πως οι Ζεόλιθοι μπορούν να απορροφήσουν νερό, μεθυλική και αιθυλική αλκοόλη, βενζένιο, χλωροφόρμιο και φορμικό οξύ. Υπάρχουν σήμερα έρευνες που ομιλούν για 30 στοιχεία και ενώσεις που μπορούν να προσροφηθούν από τους ζεόλιθους. Οι φυσικοί Ζεόλιθοι πολύ σπάνια είναι καθαροί. Τις περισσότερες φορές έχουν προσμίξεις χαλαζία και άλλων Ζεόλιθων.


Στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στην περιοχή της Θράκης υπάρχουν κοιτάσματα από το Ζεόλιθο Κλινοπτιλολίτη, του οποίου η καθαρότητα εγγίζει το 95%. Ο Ζεόλιθος αυτός από πλευράς ποιότητας σε επίπεδο κόσμου βρίσκεται στην κορυφή. Ακόμα η περιοχή των κοιτασμάτων στα Πετρωτά Έβρου είναι προσπελάσιμη και η εξόρυξή του εύκολη και με πολύ μικρές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον. Ο Ελληνικός Κλινοπτιλολίτης περιέχει μέχρι 68.62% SiO2,11.80% AlO3 , 2.14 % CaO ,2.92 % Κ2O ,1.13% Να2O,0.75% ΜgO ,0.07% Fe2O3 και άλλα ιχνοστοιχεία. Ο Ζεόλιθος αυτός αποτελείται από 89% του τύπου Κλινοπτιλολίτη-ευλανδίτη, 3% μαρμαρυγία και αργιλικά ορυκτά,4% άστριους, 2% χαλαζία και 2% χριστοβαλίτη. Η δεσμευτική του ικανότητα είναι 196 meq/100 g (χιλιοστοϊσοδύναμα ανά 100 γραμμάρια).



Από το τέλος του 1950 αρχίζει η πρακτική τους αξιοποίηση ως απορροφητικών. Ταυτόχρονα αρχίζει και η συνθετική παραγωγή τους. Σήμερα παρασκευάζονται τεχνητά πάνω από 150 τύποι Ζεόλιθων, από τους οποίους το μεγαλύτερο οικονομικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι Ζεόλιθοι Α, Χ και Υ. Στο εμπόριο για γεωργική χρήση κυκλοφορεί τεχνητός Ζεόλιθος γνωστός ως Μεσόλιθος καλίου ή Μεσολίτης καλίου με το εμπορικό όνομα K-Mesolite. Ο τεχνητός αυτός Ζεόλιθος παράγεται με θέρμανση στους 80-95ο C του καολίνη. Έχει πολύ μεγαλύτερη εναλλακτική ικανότητα κατιόντων (500meq/100g), προσροφά καλύτερα το ΝΗ4, αποδίδει περισσότερο Κ στα φυτά και περιέχει περισσότερο πυρίτιο από ένα απλό καλιούχο λίπασμα το χλωριούχο κάλιο. Τελευταία υπάρχουν συχνές αναφορές για τα Ζεοπονικά ( Zeoponics) προϊόντα. Πρόκειται για φυσικό Ζεόλιθο «φορτωμένο» τεχνητά με θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται ένα φυτό για να αναπτυχθεί και να αποδώσει. Τα προϊόντα αυτά η Εθνική Υπηρεσία αεροναυτικής και διαστήματος των ΗΠΑ (National Aeronautics and Space Administration-NASA) τα προορίζει για μελλοντικές καλλιέργειες στο διάστημα. Η πρόκληση αυτή δεν άφησε ασυγκίνητες τις εταιρίες κι έτσι παρασκευάστηκε το εμπορικό λίπασμα –εδαφοβελτιωτικό το ZeoPro TM από φυσικό Κλινοπτιλολίτη έμφορτο με αμμώνιο, κάλιο, φώσφορο από συνθετικό απατίτη εμπλουτισμένο με ασβέστιο και ιχνοστοιχεία και άλλα θρεπτικά συστατικά. Η παρασκευάστρια εταιρία ύστερα από πιέσεις από πολλά κράτη έδωσε στη δημοσιότητα χημική ανάλυση των ιχνοστοιχείων του προϊόντος .Περιέχει σε ppm 5.00 αρσενικό, 0.50 κάδμιο,1.00 κοβάλτιο,0.23 υδράργυρο,0.50 μολυβδένιο,2.10 νικέλιο,22.00 μόλυβδο,2.00 σελίνιο και 0.50 ψευδάργυρο.

Στο εμπόριο οι φυσικοί Ζεόλιθοι κυκλοφορούν με τη μορφή κόκκων ή σκόνης. Το κοκκώδες υλικό έχει κατά κανόνα διάμετρο 0.00-0.15, 0.16-0.80 , 0.81-2.50 και 2.51-5.00 χιλιοστά.
Στις μέρες μας οι φυσικοί Ζεόλιθοι βρίσκουν ευρεία εφαρμογή σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας

Οι φυσικοί Ζεόλιθοι στην υγεία του ανθρώπου
Υπάρχει αρκετή έρευνα που διαπιστώνει πως οι φυσικοί Ζεόλιθοι υψηλής καθαρότητας και απαλλαγμένοι από τα βαριά μέταλλα που ενίοτε υπάρχουν ως προσμίξεις αποτελούν πολύτιμα για την υγεία του ανθρώπου συμπληρώματα διατροφής. Η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων ( Food and Drug Administration – FDA) των ΗΠΑ θεωρεί τους καθαρούς Ζεόλιθους ως προϊόν «γενικώς ασφαλές». Πράγματι οι Ζεόλιθοι χάρη στις φυσικοχημικές τους ιδιότητες θεωρούνται άριστοι αποτοξινωτές του ανθρώπινου οργανισμού από τα βαριά μέταλλα και τις διάφορες τοξίνες. Βρέθηκε επίσης πως οι Ζεόλιθοι μπορούν να ενεργήσουν ως αντιοξειδωτικά εγκλωβίζοντας τις ελεύθερες ρίζες βοηθώντας έτσι τα προβληματικά κύτταρα.
Οι καθαροί Ζεόλιθοι είναι σε θέση να δεσμεύσουν τα βαριά μέταλλα του μολύβδου, του κασσίτερου, του υδραργύρου, του αρσενικού και του πλεονάζοντος σιδήρου. Ανάλογη δέσμευση μπορεί να γίνει και για τα ραδιενεργά μέταλλα του καισίου 137, του στροντίου 90, των φυτοπροστατευτικών προϊόντων και άλλων τοξινών που θεωρούνται υπεύθυνες για την εκδήλωση σοβαρών προβλημάτων υγείας. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η Ρωσία το 1986 χορήγησε Κλινοπτιλολίτη σε υγρή μορφή στα άτομα που πλήγηκαν από το ατύχημα του Τσερνομπίλ. Τα άτομα αυτά παρουσίασαν μείωση των ραδιενεργών στοιχείων σε ποσοστό 30%. Η δέσμευση από τους Ζεόλιθους των επικίνδυνων χημικών ουσιών αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σπουδαιότητα αν σκεφτεί κανείς πως μας περιτριγυρίζουν γύρω στις 100.000 χημικές ουσίες, που μπορούν με την τροφή, τον αέρα και το νερό να εισέλθουν στον οργανισμό μας. Διαπιστώθηκε πως οι Ζεόλιθοι μπορούν να παγιδέψουν τα αλλεργιογόνα πριν οδηγηθούν στο πεπτικό σύστημα και στο αίμα. Η αποτοξίνωση που επιφέρουν στο σώμα οι Ζεόλιθοι έχει θετικό αντίκτυπο στην κανονική λειτουργία του συκωτιού. Η ισοτονική και ρυθμιστική στο 7.35-7.45 της οξύτητας δράση δημιουργεί ασπίδα υγείας και ισχυροποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα.
Γενικά οι Ζεόλιθοι συμβάλλουν στην ευεξία του οργανισμού με την δέσμευση των τοξινών και την αυξημένη παραγωγή της σεροτονίνης. Μειώνουν την οξύτητα του στομαχικού υγρού συμβάλλοντας στην αντιμετώπιση του έλκους του στομάχου και της οισοφαγικής παλινδρόμησης. Οι Ζεόλιθοι παρουσιάζουν ικανοποιητική δράση κατά των ιών της ηπατίτιδας C και του έρπη, σταματούν το μυϊκό πόνο από τη συσσώρευση του γαλακτικού οξέος, περιορίζουν τις μυκητιάσεις των ποδιών, μειώνουν τις παρενέργειες της χημιοθεραπείας και ακτινοβολίας και ανακουφίζουν από τη ρευματοειδή αρθρίτιδα , τη σκλήρυνση κατά πλάκας, και το κοινό κρυολόγημα. Χρησιμοποιούνται συχνά στην παρασκευή αντιδιαρροϊκών και αντιχοληστερολικών σκευασμάτων καθώς και εμφρακτικών και στιλβωτικών υλικών στην οδοντιατρική.

Οι φυσικοί Ζεόλιθοι στη βιομηχανία και στο περιβάλλον.
Οι φυσικοί Ζεόλιθοι χρησιμοποιούνται ευρύτατα στη βιομηχανία των υδρογονανθράκων. Συγκεκριμένα μπορούν να βρουν πρακτική εφαρμογή ως καταλύτες στη διύλιση του πετρελαίου και στην παραγωγή καυσίμου με μεγάλη περιεκτικότητα σε οκτάνια. Πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης για τον καθαρισμό των πετροχημικών αγωγών, για την παραγωγή και την εξυγίανση του φυσικού αερίου και την απομάκρυνση από αυτό του υδραργύρου, για τον διαχωρισμό των αερίων ενώσεων του διοξειδίου του άνθρακα, του διοξειδίου του θείου , του μεθανίου και του προπανίου- αιθυλενίου , για την αποθείωση και απομάκρυνση των μερκαπτανών από τα έλαια, την κηροζίνη και τα άλλα κλάσματα απόσταξης του πετρελαίου και για την ξήρανση αλκοολών και μιγμάτων υδρογονανθράκων.
Ύστερα από πολύχρονες μελέτες είναι πια ξεκαθαρισμένη η σημασία των Ζεόλιθων για την προστασία του περιβάλλοντος. Πράγματι τα φυσικά αυτά ορυκτά χρησιμοποιούνται για τη βελτίωση της ποιότητας του πόσιμου νερού και για την απορρύπανση και απομόλυνση διαφόρων αποβλήτων. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση απαλλαγής του νερού από το εξασθενές χρώμιο και το αρσενικό, αφαίρεσης των ραδιενεργών ισοτόπων από τα ραδιενεργά απόβλητα και απομάκρυνσης των βαριών μετάλλων και των ραδιενεργών νουκλεοτιδίων από το έδαφος. Με τους Ζεόλιθους υποβοηθιέται η ανάπτυξη των υδρόβιων οργανισμών και η δέσμευση και η απομάκρυνση των κυανοφυκών. Η παρουσία των Ζεόλιθων στις λίμνες και σε άλλους υδάτινους όγκους εξισορροπεί την οξύτητα, εμπλουτίζει με οξυγόνο , περιορίζει τα βακτήρια και βελτιώνει την ποσοτική και ποιοτική σύσταση της βιοκοινότητας. Δεν είναι αμελητέα και η συμβολή των Ζεόλιθων στην απορρύπανση των εδαφών και των χρησιμοποιημένων νερών στις βιομηχανικές περιοχές και την απόδοσή τους στη Γεωργία.
Σήμερα ολοένα και περισσότερο διευρύνεται η χρήση των φυσικών Ζεόλιθων στο φιλτράρισμα του νερού των ενυδρείων και στην απόσμηση της «άμμου» των γατιών και των σκυλιών. Μπορεί να αντικαταστήσει τα φωσφορικά άλατα στα απορρυπαντικά περιορίζοντας έτσι το φαινόμενο του ευτροφισμού. Γίνεται αναφορά χωρίς σχετική ενδελεχή έρευνα για την πρόσμιξη φυσικών Ζεόλιθων και των αποβλήτων ελαιουργίας με στόχο την προσρόφηση των βαριών μετάλλων, των τοξικών πολυφαινολών και των οσμών και τη χρησιμοποίηση του μίγματος αυτού ως εδαφοβελτιωτικού και λιπάσματος.

Ο ρόλος των φυσικών Ζεόλιθων στη μετάβαση από τη συμβατική στην οικολογική γεωργία.

Η βασική έρευνα έχει αποδείξει πως οι φυσικοί Ζεόλιθοι αποτελούν δυναμικό υλικό για τη μετάβαση από τη συμβατική στη σπουδαιότερη μορφή της αειφόρου γεωργίας, την οικολογική. Είναι γνωστό σε όλους πως στο εγγύς μέλλον θα υπάρξει απώλεια γεωργικής γης εξαιτίας της ανεξέλεγκτης ανθρώπινης παρέμβασης, της εκδήλωσης ακραίων φυσικών φαινομένων (πλημμύρες και αλατότητα εδαφών) και της καταχρηστικής χρησιμοποίησης των αγροχημικών. Ήδη πολλά στρέμματα γεωργικής γης «θυσιάζονται» στο αστικό μπετόν. Δυσάρεστα οικολογικά φαινόμενα, όπως το βιολογικό κενό με τη μείωση της βιομάζας και η σιλίκωση της πεδόσφαιρας κάνουν ολοένα και συχνότερα την εμφάνισή τους στο αγροοικοσύστημα. Τα συνθετικά ενεργειοβόρα φυτοπροστατευτικά προϊόντα εισάγουν στο περιβάλλον δραστικές ουσίες για τις οποίες δεν υπάρχουν φυσικοί μηχανισμοί αποδόμησης «δηλητηριάζοντας» έτσι την πεδόσφαιρα, την υδρόσφαιρα και την ατμόσφαιρα. Η στοιχειακή χημική λίπανση αχρηστεύει τόσο το εύφορο έδαφος, το οποίο για να σχηματιστεί χρειάζεται πολλές εκατοντάδες χρόνια, όσο και το λιγοστό γλυκό νερό του πλανήτη.
Οι βασικοί δρόμοι για τη μετάβαση στην οικολογική γεωργία είναι τρεις:
• Ο εμπλουτισμός του εδάφους με άζωτο με τη βοήθεια των αζωτολάβων φυτών και αζωτοβακτηρίων σε αντικατάσταση των ανόργανων συνθετικών λιπασμάτων.
• Η βελτίωση της υφής του εδάφους με τη βοήθεια της βιομάζας και των φυσικών ορυκτών και όχι με τη μηχανική καλλιέργεια.
• Ο έλεγχος των αγριόχορτων, των εχθρών και των ασθενειών των καλλιεργούμενων φυτών με τη βοήθεια βιολογικών μέσων που έρχονται στο προσκήνιο με τη μελέτη από την αγροοικολογία του φαινόμενου της αλληλοπάθειας και την αναζήτηση φυσικών δραστικών ουσιών.
Σ αυτούς τους δρόμους συναντά συχνά ο ενδιαφερόμενος για την ανάπτυξη της οικολογικής γεωργίας τους φυσικούς Ζεόλιθους.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως οι φυσικοί Ζεόλιθοι με το αρνητικό φορτίο και το μικροπορώδες της δομής τους αποτελούν πολύτιμο υλικό για την οικολογική γεωργία. Πράγματι η παρουσία τους σε ένα οικολογικό έδαφος μπορεί να βελτιώσει για πολλές δεκαετίες τη δομή του, να το εμπλουτίσει με θρεπτικά συστατικά και ιδιαίτερα σε φώσφορο, μαγνήσιο, ασβέστιο και κάλιο, να ρυθμίσει την οξύτητα σε επίπεδο που να διευκολύνεται η πρόσληψη των θρεπτικών συστατικών του εδαφικού διαλύματος και να διασφαλίσει πολύτιμο νερό για τα φυτά σε συνθήκες λειψυδρίας. Όσον αφορά στην επίδραση των φυσικών Ζεόλιθων στις φυσικοχημικές ιδιότητες του εδάφους αναφέρεται πως η προσθήκη στο έδαφος 0.5 τόνων ηφαιστειακού Κλινοπτιλολίτη με διάμετρο κόκκων 0.5-1.0 mm (χιλιοστά) αύξησε τη δημιουργία ωφέλιμων για τη γεωργία συσσωματωμάτων διαμέτρου 1-10 mm κατά 75.25% σε σχέση με το μάρτυρα. Δημιουργήθηκαν επίσης περισσότερα κατά 14.51% συσσωματώματα μεγαλύτερα από τα 25 mm. Ακόμα η ταχύτητα διήθησης στα εδάφη με φυσικούς Ζεόλιθους στα πρώτα 9 λεπτά μετά την εφαρμογή είναι αυξημένη σε σχέση με το μάρτυρα κατά 10.7 ml (χιλιοστά του λίτρου). Διαπιστώθηκε πως η προσθήκη φυσικών Ζεόλιθων στα καλλιεργούμενα εδάφη σε ποσότητα 0.5, 1.0 και 2 τόνους στο στρέμμα επί 3 χρόνια αυξάνει την υγρασία τους κατά 21.2 -24.0, 25.4% και 27,8 % στα αρδευόμενα και 25.3- 29.6 ,30,5 και 32,2 % στα μη αρδευόμενα αντίστοιχα. Γενικά τα θετικά αυτά αποτελέσματα παρατηρούνται σε όλες τις κατηγορίες εδαφών. Η διόρθωση της οξύτητας του εδάφους εξαρτάται από το είδος των φυσικών Ζεόλιθων που χρησιμοποιούνται. Έτσι εξηγούνται τα διαφορετικά αποτελέσματα που διαπιστώθηκαν στη Βουλγαρία, στο Αζερμπαϊτζάν και στη Γεωργία. Πράγματι στη Βουλγαρία η προσθήκη στο έδαφος 2%, στο Αζερμπαϊτζάν 1% και στη Γεωργία 1-1.5% φυσικών Ζεόλιθων διόρθωσε την οξύτητα κατά 0.44, 0.3 και 0.2-0.3 μονάδες αντίστοιχα. Ακόμα οι φυσικοί Ζεόλιθοι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια απορρύπανσης του εδάφους και του νερού από τα βαριά μέταλλα και τις συμβατικές τοξίνες. Τέλος υπάρχουν αναφορές ελέγχου ορισμένων παθογόνων και εχθρών των καλλιεργούμενων φυτών.
Οι παραπάνω ευεργετικές δράσεις πρέπει να αποδοθούν στο μικροπορώδες των φυσικών Ζεόλιθων που μπορεί να φτάσει μέχρι και το 50% του αφυδατωμένου όγκου τους, στην παγίδευση για μεγάλο χρονικό διάστημα μέχρι και 30% του βάρους τους κατιόντων ,τοξινών και βαρέων μετάλλων, στην υψηλή εναλλακτική ικανότητα που κυμαίνεται από 220 μέχρι 400 meq/ 100 g εδάφους, στην απόδοση στα φυτά του προσροφημένου μέχρι και 50% του βάρους νερού σε συνθήκες υδατικού στρες και στη μεγάλη περιεκτικότητα σε οξείδια του πυριτίου και αργιλίου που εισάγουν διασυστηματική επίκτητη αντοχή στα καλλιεργούμενα φυτά έναντι των εχθρών και ασθενειών.
Ειδικά στον τομέα της οικολογικής φυτοπροστασίας βρέθηκε πως ο Ζεόλιθος σε ριζοπότισμα στη δόση 50 g/l (γραμμάρια στο λίτρο) σε φυτά μελιτζάνας που μολύνθηκαν τεχνητά με αιώρημα σπορίων πυκνότητας 10⁶ κονίδια /ml του εδαφογενούς παθογόνου Verticillium dahliae εισήγαγε συστηματική αντοχή μεγέθους 3- 18%. Ακόμα η εφαρμογή φυσικών Ζεόλιθων σε ποσότητα 200 kg στο στρέμμα περιόρισε τις σηψιρριζίες κατά 30% σε φυτά του γένους Panax και κατά 15% σε φυτά του γένους Echinacea. H δράση αυτή αποδίδεται στην αύξηση των ανταγωνιστών μικροοργανισμών στη ριζόσφαιρα. Η χρήση σε ψεκασμούς φυλλώματος των φυσικών Ζεόλιθων δημιουργεί στο φυλλοπλάνο με την προσρόφηση της υγρασίας δυσμενείς συνθήκες για την βλάστηση των σπορίων και την στη συνέχεια εγκύστωση σε πολλά φυτοπαθογόνα. Αναφέρεται η αντιμετώπιση του κυκλοκονίου της ελιάς (Spilocaea oleagina) με ψεκασμούς με σκόνη από φυσικούς Ζεόλιθους. Στην Ιταλία οι επιπάσεις με φυσικό Ζεόλιθο περιόρισαν τους πληθυσμούς των αφίδων στα οπωροφόρα δέντρα πιθανώς εξαιτίας της άμεσης εντομοκτόνου δράσης και μη δεκτικότητας του φυλλοσφαιρικού περιβάλλοντος λόγω της ξηρότητας και αλκαλικότητας που προκαλεί. Ακόμα ο φυσικός Ζεόλιθος στη δόση 1-2 % συστήνεται σε ψεκασμούς για την αντιμετώπιση του Δάκου της ελιάς χωρίς να υπάρχουν σε ευρεία κλίμακα ερευνητικά δεδομένα για μία τέτοια εφαρμογή. Φαίνεται πως η όποια παρατηρούμενη αποτελεσματικότητα πιθανόν να οφείλεται στην εντομοαπωθητικότητα και στη δημιουργία δυσμενών συνθηκών επώασης των αυγών του εχθρού. Η διόγκωση μάλιστα απλών παρατηρήσεων έφερε στο προσκήνιο και ειδική ονομασία ελαιόλαδου.
Αποκτά ιδιαίτερη επίσης σημασία η δυνατότητα παρασκευής βιολογικών φυτοπροστατευτικών μέσων με βάση τα αιθέρια έλαια και τους φυσικούς Ζεόλιθους. Κι αυτό γιατί το αιθέριο έλαιο αποδίδεται σταδιακά και προστατεύεται από ενδεχόμενη αποδόμηση από τους μικροοργανισμούς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το βιολογικό σκεύασμα με βάση το αιθέριο έλαιο του φυτού Azadirachta indica. Εμφανίζονται επίσης στην αγορά βιολογικά προϊόντα με βάση τους φυσικούς Ζεόλιθους και του θείου, που μπορούν να ελέγξουν τα ωίδια και τα ακάρεα. Σε καλλιέργεια τομάτας η προσθήκη στο έδαφος φυσικών Ζεόλιθων περιόρισε τις προσβολές από νηματώδεις. Πιθανή εξήγηση είναι η ποσοτική και ποιοτική βελτίωση της ανταγωνιστικής των νηματωδών μικροχλωρίδας. Το βιολογικό σκεύασμα Trichodermin με βάση το Trichoderma lignorum (= Trichoderma viride) και του Κλινοπτιλόλιθου χρησιμοποιήθηκε για την αντιμετώπιση των φουζαριώσεων των σιτηρών.Ο ανταγωνιστής μύκητας είναι προσροφημένος σε κόκκους 0.25-0.50 mm του φυσικού ορυκτού και αποδίδεται σταδιακά στη ριζόσφαιρα. Πράγματι το προϊόν αυτό μία ώρα μετά την εφαρμογή του απελευθέρωσε το 4-5% του ανταγωνιστή μύκητα. Τα αποτελέσματα ήταν ανώτερα κατά 30.2% σε σχέση με το συμβατικό σκεύασμα, που χρησιμοποιήθηκε ως μάρτυρας. Οι ανταγωνιστικοί μικροοργανισμοί Trichoderma harzianum και Pseudomonas fluorenscens σε συνδυασμό με φυσικό Ζεόλιθο έλεγξαν ικανοποιητικά τη σκληρωτινίαση (Sclerotium rolfsii) στη σόγια. Υπάρχει σήμερα πατέντα για την παρασκευή μυκητοκτόνου με βάση τους φυσικούς Ζεόλιθους Φωγιασίτη,Χαμπασίτη και Φιλλιψίτη που περιέχουν στο μόριό τους χαλκό. Τα φυτοπροστατευτικά αυτά προϊόντα φαίνονται πολύ υποσχετικά, γιατί πέρα από την εισαγόμενη διασυστηματική αντοχή εμπεριέχουν και το ευρέος φάσματος δραστικό στοιχείο του χαλκού. Η χρήση του Ζεόλιθου μόνο του ή με τη συνιστώμενη λίπανση μειωμένη κατά 25% στο ρύζι εισήγαγε επίκτητη ανθεκτικότητα στο παθογόνο Pyricularia oryzae.Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ερευνητικές εργασίες στη Γεωργία, όπου η χρησιμοποίηση των φυσικών Ζεόλιθων περιόρισε τη βλάστηση του σπόρου των αγριόχορτων κατά 23%. Στην οικολογική φυτοπροστασία ο φυσικός Ζεόλιθος πατεντάρεται ολοένα και συχνότερο ως το κοκκώδες φυσικό υλικό που θα χρησιμεύει στη διαφύλαξη των οικολογικών δραστικών ουσιών με την απορρόφηση τους και στη συνέχεια βραδεία απελευθέρωση. Έτσι το δρών στοιχείο βιολογικό ή μη προστατεύεται από τη χημική ή βιολογική αλληλεπίδραση.
Στην πράξη οι φυσικοί Ζεόλιθοι συστήνονται για ψεκασμούς στη δόση 1-2% με τη μορφή σκόνης για προστασία από παγετό και ηλιοκαύματα και την αντιμετώπιση των εχθρών και ασθενειών των φυτών,για ριζοποτίσματα στην ποσότητα 3-5 % και για ενσωμάτωση σε βάθος 10-15 cm στην ποσότητα 75-100 στα σιτηρά, 100-150 στα βιομηχανικά φυτά,100-2000 στα κηπευτικά,100-150 στο αμπέλι και 100-150 kg/στρέμμα στη φράουλα. Στα εσπεριδοειδή συνιστάται στη δόση 5-10 kg/δέντρο.
Είναι γνωστό πως η γονιμότητα ενός εδάφους εξαρτάται από την ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων. Η προσθήκη στο έδαφος Κλινοπτιλοπίτη σε ποσότητα 1.5-3.0 τόνους το στρέμμα μπορεί να αυξήσει την ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων μέχρι και 9.2% και να το εμπλουτίσει με 2.5 φορές περισσότερο ασβέστιο και 2.0-2.3 φορές περισσότερο μαγνήσιο για πέντε τουλάχιστον χρόνια. Ακόμα πως η σταδιακή απόδοση του ΝΗ4 και η προστασία του από ενδεχόμενη νιτροποίηση ή αεριοποίηση ή μεταφορά του ιδιαίτερα στα αμμώδη εδάφη έξω από τη ριζόσφαιρα μπορεί να περιορίσει τη χρήση αζωτούχων λιπασμάτων. Ο περιορισμός αυτός στη συμβατική γεωργία μπορεί να φτάσει στα 20-25%.
Όσον αφορά στην επίδραση των φυσικών Ζεόλιθων στη μικροχλωρίδα της πεδόσφαιρας, αυτή εξαρτάται από το είδος του εδάφους. Έτσι η προσθήκη του Κλινοπτιλόλιθου σε χουμικά εδάφη λόγω της ταχύτερης αποσύνθεσης της οργανικής ουσίας παρουσίασε μείωση του αριθμού των μικροοργανισμών κατά 1.12%. Αντίθετα στα αργιλώδη εδάφη διαπιστώθηκε διπλασιασμός.
Οι ιδιότητες αυτές των φυσικών Ζεόλιθων είναι φυσικό να έχουν επίδραση στην ποσότητα και στην ποιότητα της παραγωγής. Υπάρχουν αναφορές για αυξήσεις της παραγωγής σε διάφορες καλλιέργειες από 17-66%, για βελτίωση της ποιότητας κατά 4-46% και για μειώσεις των λιπασμάτων στη συμβατική γεωργία κατά 56-100% με την προσθήκη 250-500 kg φυσικών Ζεόλιθων στο στρέμμα. Μάλιστα αναφέρεται η αύξηση του μέσου βάρους του ριζώματος του ραπανιού κατά 72.2%, του παντζαριού κατά 151.6% και της διαμέτρου του βολβού του κρεμμυδιού κατά 81.7%.
Η προσθήκη των φυσικών ζεόλιθων στη διατροφή στη βοοτροφία περιορίζει τη μεγάλη και βλαβερή συγκέντρωση σε μη πρωτεϊνικό άζωτο στο πεπτικό σύστημα και ενδεχόμενες διάρροιες στα μοσχάρια, αυξάνει την απόδοση σε κρέας κατά 20% και τη γαλακτοπαραγωγή , βελτιώνει την ποιότητα του κρέατος, προσροφά τις διάφορες μυκο και βακτηριοτοξίνες, και γενικά προσδίδει στα ζώα καλλίτερη υγεία και αντοχή στις ασθένειες. Ακόμα πρέπει να τονιστεί πως η χρήση των φυσικών Ζεόλιθων σε ποσότητα 2-3 Kg/m2 (χιλιόγραμμα στο τετραγωνικό μέτρο) στις βοοτροφικές εκμεταλλεύσεις περιορίζει τις οσμές και τους πληθυσμούς των μυγών.
Στην ορνιθοτροφία η χρήση των φυσικών Ζεόλιθων αυξάνει το βάρος των πουλερικών κατά 5-10% , την παραγωγή αυγών και τη συχνότητα ωοτοκίας, βελτιώνει την ποιότητα των αυγών, καθιστά παχύτερο και κατά συνέπεια ανθεκτικότερο το κέλυφός τους με αποτέλεσμα να μειώνεται στο σπάσιμο κατά 3-5%, μειώνει τη θνησιμότητα, περιορίζει τη διάρροια και τα εγκαύματα των πελμάτων και γενικά παρέχει καλλίτερες συνθήκες και υγιεινότερο περιβάλλον στα ορνιθοτροφεία.
Ιδιαίτερα στην ιπποτροφία ο φυσικός Ζεόλιθος χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα στο σιτηρέσιο των αλόγων για γρήγορη ανάπτυξη και για καλλίτερη ευρωστία, υγεία, συμπεριφορά και επίδοση. Γενικά ο φυσικός Ζεόλιθος δημιουργεί στα ιπποτροφεία καλλίτερες συνθήκες ενσταυλισμού και μειώνει τη δυσάρεστη από την αμμωνία οσμή και τον εκνευρισμό των αλόγων. Ειδικότερα όταν χορηγείται στη διατροφή των αλόγων βρέθηκε ότι βοηθάει στην ανάπτυξη των οστών, βελτιώνει το χρώμα της τρίχας και διευκολύνει την πέψη.
Ανάλογα είναι τα πλεονεκτήματα και στην χοιροτροφία, στην κονικλοτροφία και στην αιγοπροβατοτροφία, όπου η χρήση των φυσικών Ζεόλιθων διασφαλίζει καλλίτερες και υγιεινότερες συνθήκες ενσταυλισμού, αυξάνει την απόδοση βελτιώνει την ποιότητα και περιορίζει τις ασθένειες. Τελευταία βρίσκει εφαρμογή και στη μελισσοκομία.
Στην ιχθυοκαλλιέργεια οι φυσικοί Ζεόλιθοι βρίσκουν εφαρμογή για το φιλτράρισμα του νερού, την απορρόφηση της αμμωνίας, την απομάκρυνση των βαριών μετάλλων και τον εμπλουτισμό του νερού με οξυγόνο.

Αντί επιλόγου
Πόσο όμως μπορούν να γενικευτούν αυτά τα αποτελέσματα ,αν δεν υπάρχουν σχετικές αναφορές στα αναλυτικά πρωτόκολλα πειραματισμού; Εξάλλου δεν είναι τυχαίο πως τα μίγματα περλίτη και φυσικών Ζεόλιθων 3:1 ή 1:1 δίδουν καλλίτερα αποτελέσματα σε σχέση με το μίγμα 1:3 ή 0:1. Επιπλέον γίνεται πολλές φορές ανεπιτυχής σύγκριση με την κομποστοποιημένη κοπριά, που αποτελεί το «εκ των ων ουκ άνευ» της οικολογικής γεωργίας. Αναφέρεται συγκεκριμένα πως οι φυσικοί Ζεόλιθοι μπορεί να παραμείνουν στο έδαφος αναλλοίωτοι μέχρι και 40 χρόνια, ενώ η κοπριά χάνεται από την πρώτη χρονιά. Η αλήθεια είναι ότι οι φυσικοί Ζεόλιθοι δεν είναι παρά ένα αδρανές ανόργανο πέτρωμα χωρίς βιομάζα για την οποία η οργανική ουσία αποτελεί βασικό μέσο επιβίωσης. Η ευεργετική τους επίδραση στην ποσοτική και ποιοτική βελτίωση της πεδοσφαιρικής βιοκοινότητας επικεντρώνεται κυρίως στη ρυθμιστική τους στην οξύτητα δράση και στην ικανότητα δημιουργίας, όπως αναφέρθηκε, συσσωματωμάτων. Η οργανική ουσία δεν είναι μόνο εδαφοβελτιωτικό. Είναι το «κλειδί» με το οποίο οι διάφοροι μικροέποικοι της βιοκοινότητας ανοίγουν τις αποθήκες των θρεπτικών συστατικών και τα καθιστούν αφομοιώσιμα για τα καλλιεργούμενα φυτά. Δεν είναι τυχαίο πως ορισμένοι επιστήμονες συνιστούν συνεφαρμογή των φυσικών Ζεόλιθων με τους Ενεργούς Μικροοργανισμούς ή με χώμα. Στα ανθοκομικά μείγματα οι φυσικοί ζεόλιθοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε αναλογία 5-10%.Οι φυσικοί Ζεόλιθοι και η οργανική ουσία έχουν διακριτούς ρόλους μέσα στην πεδόσφαιρα. Ο συνδυασμός κομποστοποιημένης κοπριάς και φυσικών Ζεόλιθων δεν εξουδετερώνει τα πλεονεκτήματά τους.
Έπειτα δεν μπορεί κανείς να αποδώσει στους φυσικούς Ζεόλιθους την επιλεκτική συμπεριφορά της απελευθέρωσης μόνο των επιθυμητών κατιόντων ή της προσρόφησης των ανεπιθύμητων μόνο φυτοπαθογόνων βακτηρίων . Η πεδόσφαιρα είναι ένα «βιοχημικό εργαστήρι». Κι είναι απρόβλεπτο τι μπορεί να αποδώσει. Ποιος δεν θυμάται το φυσικό σχηματισμό χορτοκτόνου στις ΗΠΑ που κατέστρεψε μεγάλες εκτάσεις καλλιεργειών σιτηρών; Οι φυσικοί Ζεόλιθοι παραμένουν μισό αιώνα περίπου στην πεδόσφαιρα και κρύβουν στα «σπλάχνα» τους τοξίνες, φυτοπαθογόνα βακτήρια και βαριά μέταλλα. Ποιός λοιπόν αποκλείει τη δυνατότητα δημιουργίας από το βιοχημικό εργαστήρι του εδάφους τέτοιων συνθηκών που θα οδηγήσουν στην απελευθέρωση των ανεπιθύμητων στοιχείων, ουσιών και βακτηρίων;